فهرست مطالب
مروری بر روش درمانی(ABA)
تحلیل رفتار کاربردی (ABA) از دهه 1960 با هدف کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم(ASD) و اختلالات رشدی مرتبط، بر پایه استفاده از راهکارهای رفتارگرایانه بخصوص الگوهای مختلف شرطی سازی، تقویت مثبت، تقویت منفی و… ایجاد شده است و تلاش‌هایی در جهت کمک به این افراد در یادگیری و توسعه مهارت‌ها برای مدیریت مؤثر رفتارهایشان کرده است.
درمانگران آموزش دیده در زمینه “تحلیل رفتار کاربردی” سعی کرده اند بر اساس اصول رفتار درمانی برنامه‌هایی را برای افراد طراحی و تنظیم کنند تا نیازها، مهارت‌ها، علایق، ترجیحات و شرایط خانوادگی هر کودک را برآورده کنند، و اغلب معتقدند که اگر این اصول به طور مناسبی برای هر فرد شخصی سازی شود، می تواند اثربخشی این رویکرد را افزایش دهد و آن را به انتخابی مناسب در میان خانواده‌ها برای کمک به فرزندانشان تبدیل کند. از نظر طرفداران این روش، “تحلیل رفتار کاربردی” به ویژه به عنوان یک راهبرد مداخله زودهنگام و البته با زمان بندی فشرده مؤثر بوده و به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های اساسی زندگی مانند ارتباط و تعاملات بین فردی را یادگرفته و کامل کنند تا از پیشرفت آنها به سمت استقلال بیشتر حمایت کند.
مزایای رویکرد تحلیل رفتار کاردبردی(ABA)
این روش مزایایی برای کودکان مبتلا به اوتیسم نشان داده است. تحقیقات نشان می‌دهد که درمان‌های فشرده و بلندمدت با استفاده از اصول تحلیل رفتار کاربردی(ABA) توانسته نتایج مختلف را به خصوص در حوزه های زیر بهبود بخشند.
- عملکرد شناختی: افزایش مهارت‌های شناختی از طریق یادگیری نظام مند.
- توسعه و تکامل زبان و بیان: بهبود مهارت‌های ارتباطی که امکان تعامل بهتر را فراهم می‌کند.
- مهارت‌های زندگی روزمره: بهبود توانایی در مدیریت خودمراقبتی و وظایف روزمره.
- عملکرد اجتماعی: افزایش توانایی در تعامل با همسالان و شکل دهی و توسعه روابط.
مطالعات این پیشرفت‌ها را تأیید کرده‌اند و توانایی این روش را در تمرکز بر حوزه‌های مهارتی مهم برای کودکان مبتلا به اوتیسم نشان می‌دهند. برای والدینی که به دنبال گزینه‌های حمایتی هستند، درک تلفیق اصول درمانی ABA با سایر چارچوبهای درمانی، مانند کاردرمانی، می‌تواند بسیار مفید باشد.
درک ۴ اصل از اصول روش تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
روش درمانی “تحلیل رفتار کاربردی(ABA) از یک سری اصول پیروی می کند که چنانچه ذکر شد این اصول ریشه در منابع و دانسته های محققان روانشناسی رفتارگرایانه دارد، اما به لحاظ بالینی، این روش از زمان پیدایش تاکنون به دفعات، دستخوش چالشها، انتقادات و انحرافات از اصول شده و تحولاتی را تجربه کرده و از جهاتی تکامل یافته است، اصول پذیرفته شده این روش برای بهبود رفتارهای اجتماعی، ارتباطی و خودیاری در کودکان کوچک مبتلا به اوتیسم، ارایه مداخلات در زمان طلایی رشد و تکامل آنها را پیشنهاد می کند. همچنین مداخلات بر پایه تحلیل رفتار کاربردی(ABA) شامل تقسیم مهارت‌های پیچیده به مراحل کوچک و قابل مدیریت با استفاده از راهبردهای مختلفی است که بر اساس علایق و توانایی‌های هر کودک شخصی‌سازی شده‌اند.
در رویکردهای کاردرمانی روانی- اجتماعی، معمولا از اصول پذیرفته شده روانشناسی رفتارگرایانه، به تناسب برای کودکان اوتیسم استفاده می‌شود، در اینجا به ۴ اصل از اصول اصلی روش تحلیل رفتار کاربردی(ABA) که می‌تواند تا حدودی در چارچوب مرجع مداخلات کاردرمانی هم پذیرفته شده و کاربرد داشته باشند، اشاره می‌شود:
- رفتارها از طریق محیط طبیعی توسعه می‌یابند: درمان تحلیل رفتار کاربردی(ABA) بر اساس درک این نکته است که کودکان از محیط خود یاد می‌گیرند و رفتارها به مرور زمان از طریق واکنش به محرک‌های مختلف محیطی توسعه می‌یابند.
- رفتارها می‌توانند از طریق اشکال مختلف تقویت تغییر کنند: تحسین و جوایز برای تشویق رفتارهای مطلوب استفاده می‌شوند، در حالی که تقویت منفی با عدم تحسین برای رفتارهای نامطلوب عمل می‌کند.
- تقویت مثبت مؤثرترین روش برای تغییر رفتار است: تقویت مثبت مؤثرترین راه برای تشویق رفتارهای مطلوب است و از تنبیه که می‌تواند اغلب تأثیر منفی داشته باشد، قوی‌تر است.
- تقویت مداوم برای تغییر معنادار لازم است: درمان ABA یک فرآیند مداوم است که نیاز به تقویت و نظارت مستمر دارد. از طریق ارزیابی‌های مجدد، ABA می‌تواند همزمان با موفقیت کودک پیشرفت کند.
نقش کاردرمانی
کاردرمانی (OT) نقش بسیار مهم و حمایتی در رشد و تکامل و رفاه کودکان مبتلا به اوتیسم ایفا می‌کند. با تمرکز بر بهبود مهارت‌های روزمره زندگی(ADL)، ادغام حسی(SI) و عملکردهای درک-حرکتی(perceptualmotor=PM)، “کاردرمانی” نقش محوری و حیاتی در بهبود عملکردهای این کودکان داشته و دارد، اگرچه با بهره گیری از اصول مسلم و پذیرفته شده “تحلیل رفتار کاربردی” شاید بتوان به طور یکپارچه رویکردی جامعتر را ارایه داد، اما در رویکردهای فعلی کاردرمانی هم چه بسیار اصول اساسی رفتارگرایانه که استفاده می‌شود و حتی اصولی هستند که روش تحلیل رفتار کاربردی(ABA)، در بالین از کاردرمانی وام گرفته است(مثل توجه به محیط طبیعی افراد، شخصی سازی درمان برای هر فرد و …).
ویژگی‌های کاردرمانی مناسب برای کودکان اوتیسم
خدمات کاردرمانی برای کودکان با شرایط اوتیسم باید شامل چندین جز مداخله ای کلیدی باشد که به تقویت استقلال و بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند. برخی از اجزای اصلی کاردرمانی شامل موارد زیر است :
- تمرکز بر مهارت‌های زندگی روزمره: آموزش مهارت‌های ضروری مانند مدیریت کردن تغذیه(تهیه غذا، غذا خوردن، مدیریت بهداشتی تغذیه و…)، مدیریت اقتصاد و پول، خرید، استفاده از حمل و نقل عمومی و….
- پرداختن به یکپارچکی حسی: رسیدگی به چالش‌های حسی که ممکن است بر توانایی کودک در پاسخ به محیط تأثیر بگذارد.
- توجه به عملکردهای درکی-حرکتی: بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت برای ارتقای توانمندیهای فیزیکی.
کاردرمانی در خدمت به افراد در سنین و شرایط مختلف، از جمله کودکان با شرایط اوتیسم(ASD) به طور مستتر از بعضی اصول مسلم و پذیرفته شده روش تحلیل رفتار کاربردی(ABA)، بهره می برد و رویکردی جامع و کل نگر، در قبال مراجعان دارد که آن را به طور ویژه ای مفید می‌سازد.رویکرد ساختاریافته و جامع نگر کاردرمانی، امکان مداخلات بهینه شده را فراهم می‌کند که به تشویق مشارکت در فعالیت‌های روزمره و شکوفایی مشارکتهای اجتماعی کمک می‌کند.
اهداف بلند مدت کاردرمانی برای اوتیسم
- چنانچه ذکر شد مداخلات کاردرمانی برای اوتیسم بر درمان مسائل بنیادین مانند اضطراب، اختلالات پردازش حسی و ضعف مهارت‌های روزمره و… تمرکز دارد. از طریق مداخلات هدفمند، کاردرمانی به کودکان کمک می‌کند تا در محیط‌های مختلف مشارکت کنند و بر فعالیتهایشان تسلط یابند.
- ارتقا استقلال: کاردرمانی به کودکان با شرایط اوتیسم این امکان را می‌دهد که با تقسیم وظایف پیچیده به مراحل قابل مدیریت، خودکفا شوند. کودکان یاد می‌گیرند که با سهولت بیشتری در محیط‌های مختلف فعالیت کنند که می‌تواند منجر به افزایش اعتماد به نفس و خودمختاری شود.
- بهبود کیفیت زندگی: با رسیدگی به جنبه‌های حسی، حرکتی و شناختی فعالیتها، کاردرمانی به کودکان کمک می‌کند تا توانایی خود را برای شرکت در فعالیت‌های خانوادگی، اجتماعی و مدرسه بهبود بخشند.
هم افزایی تاثیرات “اصول تحلیل رفتارکاربردی” و اقدامات “کاردرمانی” منجر به رویکردی جامعتر در قبال فرآیند تکامل کودکان می‌شود که در نهایت نیازهای متنوع کودکان مبتلا به اوتیسم و خانواده‌هایشان را برآورده می‌کند.
چند نمونه از موقعیتهایی که در ارایه خدمات کاردرمانی برای کودکان اوتیسم، می توان از اصول روش ABA بهره مند شد؟
انتفاع از اصول تحلیل رفتار کاربردی در مداخلات کاردرمانی، زمانی کاربردی است که کودک هم به “حمایت های رفتاری” و هم به” آموزش های مهارت‌سازی” برای پرورش استقلال و تعامل اجتماعی نیاز داشته باشد. در اینجا به برخی از موقعیتهایی که برای ارایه خدمات کاردرمانی می توان از اصول اساسی و پذیرفته شده تحلیل رفتار کاربردی(ABA) کمک گرفت، اشاره می‌کنیم:
- حمایت از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم
کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم معمولاً برای رسیدگی به طیف وسیعی از چالش‌های رشدی-تکاملی و رفتاری شان، می‌توانند از اصول رفتاردرمانی بهره‌مند شوند.کاردرمانگران می‌توانند از اصول تحلیل رفتار کاربردی برای طراحی چارچوب، روال و راهبردهای تقویت مثبت استفاده کنند و از طرفی به حساسیت‌های حسی، مهارت‌های حرکتی و وظایف زندگی روزمره بپردازند، و به این ترتیب می‌توانند حمایتی جامع از یادگیری و تعامل کودک در مدرسه، خانه و محیط‌های اجتماعی ارائه دهند. - بهبود مهارت‌های اجتماعی
برای کودکانی که در مهارت‌های اجتماعی مشکل دارند، قطعا بهره گیری از اصول تحلیل رفتار کاربردی(ABA)، حمایت هدفمندی برای هر دو جنبه ارتباط و رفتار ارائه می‌دهد. از اصول ABA می‌توان برای آموزش مهارت‌های اجتماعی در مراحل ساختاریافته و کوچک کمک گرفت، و از سویی در چارچوب کاردرمانی بر تعاملات اجتماعی عملی، مانند رعایت نوبت، اشتراک‌گذاری و تفسیر زبان بدن تمرکز کرد و به این ترتیب، پایه‌ای برای بهبود تعامل اجتماعی و روابط همسالان ایجاد کرد.
- پرداختن به مشکلات پردازش حسی
کودکان با مشکلات پردازش حسی اغلب رفتارهایی مانند اجتناب، جستجوی محرک‌های خاص یا احساس غرق شدن در محیط‌های حسی شلوغ را نشان می‌دهند. کاردرمانی به نیازهای حسی از طریق مواجهه، ایجاد تحمل و فعالیت‌های تلفیق حسی(SI) می‌پردازد و با کمک گرفتن از اصول تحلیل رفتار کاربردی(ABA) می‌توان پاسخ‌های مثبت به ورودی حسی را تقویت کرد و به کودکان کمک کرد تا راحت‌تر در محیط‌هایی که قبلاً برایشان چالش‌برانگیز بود، مشارکت کنند.
- ساخت استقلال در مهارت‌های زندگی روزمره
برای کودکانی که بر روی روال‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن یا بهداشت آنها کار می‌شود، کاردرمانی مهارت‌های عملی و دست ورزی لازم برای انجام این وظایف را فراهم می‌کند و با کمک اصول تحلیل رفتارکاربردی(ABA) می تواند برای تقویت رفتارهای سازگار، کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز که ممکن است مانع استقلال شوند و انتقال این مهارت‌ها توسط کودکان به محیط‌های مختلف، اقدام کند. با این روش کاردرمانگران به کودکان کمک می‌کنند تا اعتماد به نفس و استقلال خود را بسازند.
- مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز
برای کودکانی که رفتارهای چالش‌برانگیزی مانند پرخاشگری، خودآسیبی یا عدم همکاری را نشان می‌دهند، کاردرمانگران با بهره گیری از اصول درمان‌های رفتارگرایانه می‌توانند راهبردهای ساختاریافته‌ای برای تغییر این رفتارها ارائه دهند و در عین حال، به نیازهای حسی یا احساس درماندگیهای اساسی که ناشی از عدم توانایی درانجام فعالیتها بوده و ممکن است به رفتارهای چالش برانگیز دامن زده باشند، بپردازند. و به طور کلی بر روی کاهش چالش‌هایی که مانع یادگیری، بازی و فعالیت‌های روزمره می‌شوند، کار کنند.
سخن پایانی
روش تحلیل رفتار کاربردی(ABA) برای کودکان اوتیسم، به طور عمده بر راهبردها و راهکارهای رفتار درمانی متکی است و توجه ویژه بر توانمند سازی کودکان برای مدیریت رفتارهایشان دارد، اما در بحث خدمات حمایتی برای کودکان اوتیسم، در حال حاضر جامعترین چارچوب مرجع ارایه خدمات درمانی و حمایتی به کودکان اوتیسم و شرایط عصبی-رشدی مشابه، “کاردرمانی” است چرا که از نقطه نظرات مختلف و از جنبه های گوناگون به نیازهای کودکان اوتیسم و خانواده های آنان توجه دارد.”کاردرمانی” حتی در مداخلات روانی-اجتماعی خود، از دیر باز تاکنون از اصول اساسی و پذیرفته شده روانشناسی رفتارگرایانه استفاده می کرده و در خلال خدمات خود، از راهکارهای مربوط به درمان‌های رفتاری به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف درمانی سود می‌برد، در خدمات ارائه شده در “مجموعه کاردرمانی و گفتاردرمانی رایا”، از رویکرد های مختلفی چون رویکرد بوبت یا NDT، رویکرد SI، روش CO-OP، مداخلات واقعیت مجازی(VR) بر پایه آموزشهای صفحه نمایشی و اتاق تاریک و… در چارچوب مداخلات کاردرمانی، متناسب با شرایط مراجعان استفاده می‌شود.
گفتنی است در “مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی رایا” واقع در غرب تهران و خیابان ستارخان با دسترسی مناسب به مناطق همجوار مانند میدان انقلاب، توحید، میدان و خیابان فاطمی، گیشا، شهرآرا، تهران ویلا، دریان نو، حبیب اللهی، سازمان آب، مرزداران، صادقیه، آیت الله کاشانی و پونک، سعادت آباد، شهرک غرب، شهید گلاب(پلارک)، منطقه طرشت و یادگار امام، دانشگاه شریف، میدان و خیابان آزادی و استاد معین،دامپزشکی و هاشمی و… امکان ارایه مشاوره و خدمات در تمامی زمینه های توانبخشی از قبیل کاردرمانی جسمی-حرکتی، کاردرمانی درکی-حرکتی، کاردرمانی حسی(si)، کاردرمانی ذهنی و شناختی، گفتاردرمانی، بازی درمانی و رفتاردرمانی و…، برای طیف وسیعی از مسایل و مشکلات نوزادان و کودکان از قبیل کودکان نارس،
هیدروسفالی، انواع فلج مغزی، انواع اختلالات رشدی مانند اوتیسم، مشکلات بیش فعالی-نقص توجه(ADHD)، اختلالات یادگیری، DCD ،PVL و…، سندرم‌های مختلف مانند سندرم داون و…،بیماری‌های عصبی عضلانی،مانندSMA و…،بیماری‌های آتروفی عضلانی مانند بکر و دوشن و…،وجود داشته که به روش‌های مختلف مانند خدمات حضوری،خدمات در منزل، و خدمات برخط(Online) امکان پاسخگویی به سوالات و نیازهای شما عزیزان وجود دارد.
