فلج مغزی یا همان CP (Cerebral palsy) گروهی از اختلالات دائمی بوده که بر حرکت و توان یا وضعیت عضلانی کودک تأثیرگذار است. معمولا فلج مغزی در کودکان و سنین پایین مشخص می شود. اما اینکه فلج مغزی چیست و علل بروز آن را در ادامه به تفصیل بررسی خواهیم کرد.
علائم و نشانه های فلج مغزی
نشانه های فلج مغزی در کودکان می تواند بسیار متفاوت باشد. کودکان فلج مغزی ممکن است چند اندام، تنها نیمی از بدن و یا تمام بدنشان درگیر باشد. اما علائم در کل میتواند شامل موارد متعددی از جمله مشکل در هماهنگی حرکات بدن ، تکلم، بلع، رشد و مشکلات دیگر است.
مشکلات هماهنگی حرکتی:
- سفت شدن عضلات و رفلکس‌های اغراق‌آمیز (اسپاستیسیته)، متداولترین اختلال حرکتی
- تغییرات در خاصیت ارتجاعی عضلات، مانند افزایش سفتی یا شل بودن عضلات
- عضلات سفت با رفلکس طبیعی (سفتی)
- ناهماهنگی عضلانی و نداشتن تعادل (آتاکسی)
- لرزش یا حرکات غیرارادی تند
- حرکات کند و انقباضی
- کم‌کار کشیدن از یک سمت بدن، مانند فقط گرفتن با یک دست یا کشیده شدن پا حین حرکت
- مشکلات در زمان راه رفتن، مانند گذاشتن انگشتان پا روی زمین بجای کف پا، خم شدن هنگام حرکت، قرار گرفتن پاها بهشکل قیچیوار با زانوهای متقاطع، یا راه رفتن به صورت بالعکس و نامتقارن
- سخت انجام دادن کارهایی ظریف، مثل دست گرفتن قلم یا قاشق
مشکل در تکلم و بلع:
- پیشرفت کند و با تأخیر در گفتار
- مشکل در تکلم عادی
- مشکل در مکیدن، جویدن یا خوردن غذا
- ترشح بیش از حد بزاق یا مشکل در بلع
* سیر تکاملی:
- تأخیر در رسیدن به نقطه عطف مهارت حرکتی، مانند نشستن یا چهاردست‌وپا رفتن
- مشکلات یادگیری
- ناتوانی‌های ذهنی
- رشد تأخیری که منجر به کوچک‌تر ماندن بدن بیش از حد انتظار میشود
* سایر مشکلات: آسیب به مغز میتواند منجر به سایر مشکلات عصبی شود، مانند:
- تشنج (صرع)
- مشکل شنوایی
- مشکلات بینایی و حرکات غیرطبیعی چشم
- لمس غیرطبیعی یا احساس درد
- مشکلات گوارشی (یبوست) و ادراری (بی‌اختیاری)
- شرایط سلامت روان، مانند مشکلات احساسی که رفتار کودک را تحتالشعاع قرار میدهد
اختلال مغزی که موجب فلج مغزی در کودکان میشود در طول زمان متغیر نبوده، و نشانهها اغلب با گذر زمان و بالا رفتن سن بیمار بدتر یا بهتر نمی‌شوند. با این حال، با رشد کودک، برخی از علائم که مشاهده نمی‌شدند ممکن است تا حدودی آشکار شوند. در صورت نداشتن جدیت و سخت‌گیریهای لازم برای درمان، کوتاهی و سفت شدگی عضلات وخیمتر خواهند شد.
آسیب شناسی اسکلتی عضلانی فلج مغزی در کودکان
زمان مناسب برای مراجعه به پزشک و درمان:
فلج مغزی اختلالی همیشگی بوده و متأسفانه تا به امروز هیچ درمانی برای آن وجود ندارد، اما بعضی درمان‌ها هستند که میتوانند در بهبودی موثر داقع شوند. تشخیص سریع اختلال حرکتی یا روند تأخیری در رشد کودک بسیار مهم است. اگر در مورد عدم آگاهی کودک از پیرامون، حرکات غیرعادی بدن، وضعیت ارتجاعی ماهیچه‌ها، اختلال در هماهنگی حرکتی یا رشد کودک، مشکلات بلع یا نبود تعادل در ماهیچه‌های چشمی هرگونه علامتی دیده شود، مراجعه به پزشک ضروری است.
دلایل فلج مغزی در کودکان:
علل فلج مغزی و تأثیرات آن بر عملکرد کودکان بسیار متفاوت است. بعضی از کودکان فلج مغزی قادر به گام برداشتن و راه رفتن هستند، اما عدهای برای حرکت نیاز به کمک دارند. تعدادی از مبتلایان دچار معلولیت ذهنی بوده، اما عدهای با این مشکل روبرو نیستند. صرع، نابینایی و ناشنوایی هم میتواند در بیماران دچار این اختلال مشاهده شود.
مسائل زیادی وجود دارد که به مشکل در رشد مغز منجر میشوند:
- جهش در ژن های مرتبط با رشد مغز
- عفونت در بدن مادر که جنین را تحت تاثیر قرار میدهد
- سکته مغزی جنین که علت آن اختلال در جریان خون مغزی است
- خونریزی مغزی جنین در رحم مادر یا در دوران نوزادی
- مننژیت (عفونت های مغزی) در نوزاد که موجب التهاب مغز میشود
- آسیب ضربه‌ای به سر نوزاد، مانند تصادفات یا افتادن
- کاهش اکسیژن رسانی به مغز نزدیک زمان زایمان یا داشتن زایمان سخت، که علیرغم تصو عمو مردم، این نوع از خفگی بسیار نادر است
عوامل خطرآفرین:
تعدادی از عوامل با افزایش خطر فلج مغزی کودکان مرتبط هستند.
* سلامتی مادر: عفونت‌ها یا سمومی وجود دارند که اگر مادر طی بارداری در معرض آنها قرار گیرد، خطر فلج مغزی را در نوزاد بسیار بالا میبرد. التهاب ناشی از عفونت یا تب نیز میتواند به مغز جنین در حال رشد آسیب برساند.
- سایتومگالوویروس: این ویروس رایج که از رده ویروسهای هرپس است، میتواند از مادر به جنین و از راه جفت یا شیردهی منتقل شود که 15% از کودکان علائم درگیری با آن را نشان میدهند.
- سرخک آلمانی (سرخجه): این عفونت ویروسی با واکسن قابل پیشگیری است.
- هرپس: بخاطر ابتلای مادر به HSV، جنین درهنگام زایمان با عبور از کانال واژن میتواند آلوده به ویروس شود.
- سفلیس: عفونت باکتریایی که مانند هرپس از طریق جفت یا کانال واژن به نوزاد منتقل میشود.
- توکسوپلاسموز: این انگل اثرات کمی روی افراد دارای سیستم ایمنی قوی دارد، اما در دوران بارداری این بیماری خطرناک است.
- عفونت ویروسی زیکا: این ویروس که از پشه آئدس منتقل میشود، موجب میکروسفالی (کوچک شدن مغز) میشود. اگرچه این پشه در ایران زیاد نیست.
- عفونت‌های رحم مادر: که باعث ایجاد عفونت در جفت یا غشاء (کوریون و آمنیون) جنین است.
- تماس با سموم: سمومی مثل آفتکشها میتوانند باعث سقط یا نقص در رشد جنین شوند.
- شرایط دیگری نیز وجود دارند: از جمله مسائلی که مادر را تحت تأثیر قرار داده و میتواند باعث فلج مغزی در جنین شود، مانند: تشنج یا مشکلات تیروئید و مسائل مربوط به سلامتی مادر.
* بیماری های نوزاد: نوزاد نیز ممکن است دچار بیماری‌ای شود که خطر فلج مغزی را بالا ببرد، از جمله:
- مننژیت که با نام آماس هم شناخته میشود موجب التهاب پرده حفاظتی مغز میشود.
- آنسفالیت که باعث التهاب مغزی میشود و در پی ابتلا به بیماریهایی همچون آبله، سرخک و … اتفاق میافتد.
- زردی نوزاد که در صورت عدم درمان بهموقع میتواند با انتشار در خون به فلج مغزی منجر شود.
- خونریزی مغزی که معمولاً به دلیل سکته مغزی نوزاد در رحم یا در اوایل نوزادی ایجاد میشود.
چکیده
فلج مغزی در اثر رشد مغز بهصورت غیرطبیعی یا آسیبهایی که ممکن هست حین رشد ببیند، ایجاد میشود. این اتفاق معمولاً مربوط به پیش از تولد نوزاد است، اما میتواند در بدو یا در اوایل دوران نوزادی نیز رخ دهد. اغلب اوقات، علت دقیق این آسیب مشخص نیست. این اختلال در سیستم عصبی پیش‌رونده نبوده و به دلیل آسیبی که مغز معمولاً در نوزادی یا کودکی (در هنگام رشد و شکل گیری) می‌بیند به وجود می‌آید و آسیب اغلب مربوط به دوران قبل یا حین تولد است. علائم و نشانهها معمولاً پیش از سن مدرسه کودک خود را نشان میدهند.
به‌طورکلی، فلج مغزی موجب اختلالات حرکتی بهعلاوه رفلکس‌های اغراق‌آمیز، شلی یا اسپاستیسیته عضلات اندام‌ها، وضعیت غیرمعمول بدن، حرکات غیرارادی، بی ثباتی در راه رفتن یا ترکیبی از این موارد میشود. کودکان فلج مغزی ممکن است دچار مشکل در بلع غذاها باشند و معمولاً ناهماهنگی عضلانی در چشمهایشان میشوند که از نشانه‌های آن عدم قدرت تمرکز چشم‌ها بر شیء ثابت است. همچنین بخاطر سفتی ماهیچه‌ها احتمال کاهش دامنه حرکتی در مفاصل مختلف بدن وجود دارد.
از عوامل ایجاد این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سایتومگالوویروس، سرخجه، سفلیس، توکسوپلاسموز، عفونت، ویروسی، ویروس زیکا، عفونت‌های داخل رحمی، قرارگیری مادر در معرض سموم، سایر خطراتی که مادر را تحت تأثیر قرار میدهد، مانند: عفونت، تب و تشنج.
متأسفانه فلج مغزی در کودکان درمان نداشته و اختلالی مادام‌العمر است. اما راه‌هایی جهت بهبود وضعیت حرکتی کودک وجود دارد که اگر زمان مراجعه به پزشک بهموقع و مناسب باشد، تا حد زیادی قابل بهبود است. بیشتر موارد فلج مغزی کودکان قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان خطرات را کاهش داد. درصورت تصمیم به بارداری، می‌توانید این اقدامات را برای به حداقل رساندن عوارض انجام دهید: واکسیناسیون، مراقبت‌های بارداری و مراجعه منظم به پزشک و عدم استفاده از نوشیدنی الکلی و مواد مخدر (حتی سیگار).