فهرست محتوای مقاله
مقدمه
توصیف اجمالی فلج مغزی آتاکسیک ومهمترین راهکارهای مدیریت مشکلات همراه آن
در میان انواع مختلف فلج مغزی، فلج مغزی آتاکسیک(ataxic cerebral palsy)یکی از اشکال کمتر رایج,اما متمایز است. کودکان مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک با فقدان هماهنگی(cordination) و تعادل(ballance)مشخصی مواجه هستند و همچنین در گفتار و مهارت‌های حرکتی با مشکلاتی روبرو می‌شوند. در این مقاله به بررسی فلج مغزی آتاکسیک خواهیم پرداخت و علائم، علل، استراتژی‌های مدیریت و همچنین نقش درمان سلول‌های بنیادی(stem cell therapy)،کاردرمانی،فیزیوتراپی و گفتار درمانی در مدیریت این وضعیت را بررسی خواهیم کرد.
آشنایی با فلج مغزی آتاکسیک
فلج مغزی (CP) یک وضعیت عصبی غیرپیش‌رونده است که بر حرکت انتخابی، هماهنگی عضلات و وضعیت بدن تأثیر می‌گذارد.
فلج مغزی آتاکسیک یک زیرگروه از CP است که به گروهی از اختلالات عصبی اطلاق می‌شود که بر حرکت، تون(tone) عضلانی، هماهنگی و مهارت‌های حرکتی تأثیر می‌گذارد و ناشی از آسیب یا ناهنجاری در مغز در حال رشد است. این وضعیت معمولاً به دلیل آسیب یا عفونت قبل، حین یا کمی بعد از تولد رخ می‌دهد.
حدود ۵-۲.۴٪ از موارد CP را فلج مغزی آتاکسیک تشکیل می‌دهد. واژه “آتاکسی”=ataxiaیک واژه یونانی است که به معنی “عدم نظم یا هماهنگی” است. بنابراین، کودکان مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک با مشکلاتی در تعادل، راه رفتن و هماهنگی مواجه هستند که به وضوح در دست‌ها و پاها نمایان است. این وضعیت بلندمدت است، اما درمان ها می‌توانند به بهبود کنترل حرکات و انجام مؤثرتر کارهای روزانه کمک کنند.
علائم فلج مغزی آتاکسیک
فلج مغزی آتاکسیک معمولاً در اولین شش ماه تا یک سال بعد از تولد به صورت هیپوتونی (کمبود “تنش”=tone عضلانی) ظاهر می‌شود. کودکان در این سن ممکن است اندام‌های غیرعادی شل و افتاده‌ای داشته باشند که ممکن است با بزرگ‌تر شدن کودک بهبود یابد، اما هرگز به سطح کاملاً نرمال نمی‌رسد. با بزرگ‌تر شدن، علائم ممکن است به شکل تأخیر در رسیدن به مراحل رشدی مانند غلتیدن، نشستن، ایستادن و راه رفتن بروز کنند. علائم شایع فلج مغزی آتاکسیک که باید مراقب آنها بود شامل:
- راه رفتن با پاهای غیرعادی فاصله‌دار
- تعادل ضعیف
- مشکل در آوردن دست‌ها به هم
- دشواری در مهارت‌های حرکتی ریز مانند نوشتن
- لرزش‌های “قصدی”=intentionبه این معناکه؛هنگام قصد و تلاش برای دسترسی به چیزی یا انجام یک کار خاص بروز می‌کند
- دشواری در ادراک عمق بصری
- لرزش و تکان‌های زیاد
- حرکات چشم آهسته
- مشکلات گفتاری به شکل scanning speech= (صحبت کردن با ریتم آهسته،پرنوسان و ناهموار)
- دشواری در جویدن و بلعیدن
- اختلال در حرکت و کنترل چشم
- تأخیرهای شناختی
- تشنج (در برخی موارد)
علل فلج مغزی آتاکسیک
فلج مغزی آتاکسیک به دلیل آسیب به مخچه در زمان، قبل یا بلافاصله بعد از تولد رخ می‌دهد. مخچه مسئول تعادل و هماهنگی، همچنین وضعیت=(posture)و ارتباط است، ونیز تنظیم کننده دقیق دستورات حرکتی برای تمامی نواحی بدن می‌باشد. وقتی مخچه آسیب می‌بیند، سیگنال‌های حرکتی به درستی به سیستم عصبی مرکزی منتقل نمی‌شوند و اختلالات حرکتی به وجود می‌آید. آسیب می‌تواند به دلیل موارد زیر رخ دهد:
- ضربه سر در زمان یا به‌زودی بعد از تولد
- عفونت‌های مادری در دوران بارداری
- شرایط ژنتیکی
- از دست رفتن جریان اکسیژن به مغز جنین
- خفگی در هنگام زایمان
- سکته جنینی که می‌تواند به دلیل فشار خون بالا در مادر رخ دهد
- عفونت‌های جفتی
- صدمات ناشی از بی‌احتیاطی در حین زایمان
- تکان های شدید درنوزادی
- وزن کم هنگام تولد
- زایمان‌های چندگانه (مانند دوقلوها و سه‌قلوها)
تشخیص فلج مغزی آتاکسیک
به طور اختصاصی آزمایش تشخیصی خاصی برای فلج مغزی آتاکسیک وجودندارد. در موارد زایمان زودرس یا دیگر شرایط قبل یا بعد از زایمان که عوامل خطر(risks)شناخته‌شده‌ای برای فلج مغزی هستند، پزشکان ممکن است از سنین پایین علائم را زیر نظر داشته باشند. اگر کودک علائمی نشان می‌دهد، بسیارمهم است که بلافاصله به پزشک مراجعه شود. پزشک شرایط کودک را به لحاظ تنش عضلانی(tone)،بازتابها(reflexes)،حرکات رشد کلی ارزیابی کرده و ممکن است آزمایش‌های عمومی را انجام دهد ودرصورت نیاز به یک متخصص ارجاع دهد.
متخصصان آزمایش‌های (نورولوژیکال=neurological) بیشتری مانند MRI، CT، EMG و EEG را انجام می‌دهند تا نشانه‌هایی از آسیب مغزی یا عضلانی را بررسی کند و سایر شرایط مشابه را رد کند.
مهمترین روش‌های درمانی دربهبود فلج مغزی آتاکسیک
درمان cp آتاکسیک بر اساس علائم کودک متفاوت است و هدف آن بهبود هماهنگی بدنی و توانایی‌های کودک در انجام کارهای روزمره است.برنامه‌های توانبخشی معمولا به صورت بلندمدت وخاص هرمورد فلج مغزی ارائه می‌شود که شامل ترکیبی از درمان‌هاست:
درمان سلول‌های بنیادی
این درمان که نسبتا نوپاست،از سلول‌های بنیادی خود بیمار برای تولید سلول‌های سالم جدید استفاده می‌کند و می‌تواند به بازگشت آسیب‌های مغزی ناشی از فلج مغزی آتاکسیک کمک کند. هدف این درمان بهبود هماهنگی، تعادل و مهارت‌های حرکتی ظریف است وبرای خردسالان این امکان رافراهم می‌کند تا خودشان عهده دار امور روزمره زندگیشان باشند.
کاردرمانی برای فلج مغزی آتاکسیک
این نوع درمان بر کمک به کودکان در انجام کارهای روزمره مانند غذا خوردن و لباس پوشیدن تمرکز دارد و همچنین به بهبود هماهنگی دست و چشم کمک می‌کند. کاردرمانگران از مجموعه‌ای از تمرینات و بازی‌ها برای دستیابی به این هدف استفاده می‌کنند. کاردرمانی می‌تواند به بهبود توانایی‌های شناختی و درکی نیز کمک کند و به کودکان اجازه دهد در کارهای مدرسه و محیط‌های اجتماعی مؤثرتر باشند. کاردرمانی می‌تواند در مجموعه ها و کلینیک های کاردرمانی، در خانه یا در مدرسه کودک به عنوان بخشی از روال روزانه انجام شود.
فیزیوتراپی
این یکی از مهمترین اجزای درمان فلج مغزی آتاکسیک است. فیزیوتراپیست‌ها برنامه‌های ورزشی طرا حی می‌کنند که بر تقویت عضلات، انعطاف‌پذیری، هماهنگی و تعادل تمرکز دارد.
گفتار درمانی:
کاهش تنش(tone)عضلانی می‌تواند بر توانایی کودک در صحبت کردن و بلع تأثیر بگذارد. گفتاردرمانگران روش‌های ایمن بلع و تکنیک‌های درست بیان را آموزش می‌دهند و از برنامه‌های مختلفی برای بهبود مهارت‌های گفتاری استفاده می‌کنند.
این رویکردهای درمانی به کودکان کمک می‌کند تا زندگی روزمره خود را بهبود بخشند و استقلال بیشتری پیدا کنند.
ماساژ درمانی:
این نوع درمان می‌تواند به کاهش هیپوتونی(شلی)عضلانی و بهبود گردش خون درعضلات نواحی مختلف بدن کمک کند وآگاهی حسی و بدنی کودک راافزایش دهد.
وسایل کمکی
بیشتر کودکان مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک،با افزایش سن، مشکلاتی در راه رفتن خواهند داشت. وسایلی مانند بریس‌های پا، واکرها یا صندلی‌های چرخدار می‌توانند به بهبود و تسهیل تحرک آنها کمک کنند. درمانگران با کودکان کار خواهند کرد تا نحوه استفاده ایمن از این وسایل،بدون آسیب زدن به خودشان،را آموزش ببینند.
رژیم غذایی
تیم‌های بهداشت ودرمان معمولاً تغذیه خاصی را برای تشویق به رشد و تناسب اندام در کودکان مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک توصیه می‌کنند. به طور کلی،ازآنجایی که به دلیل مسائل حرکتی این کودکان درمعرض کم تحرکی ومتعاقبا افزایش وزن هستند،رژیم غذایی غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب ایده‌آل است.
دارو
برخی داروها ممکن است(بسته به شدت مشکلات وعوارض همراه موجود)تجویز شوند تا سفتی یا شلی عضلات را کاهش دهند و همچنین به درمان هرگونه مشکلات همراه مانند صرع، اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی (ADHD) یا بی‌اختیاری و…کمک کنند.
سخن پایانی
به طورکلی، بیشتر موارد فلج مغزی آتاکسیک می‌توانند در دو سال اول زندگی تشخیص داده شوند.ولی به هرحال ممکن است روند تشخیص کمی طولانی شود،درمان‌های مختلفی وجود دارد که پزشک می‌تواند بر اساس علائم کودک توصیه کند. درمان بر بهبود هماهنگی حرکات کلی بدن و افزایش توانایی کودک در انجام کارهای روزمره تمرکز دارد. در توانبخشی رایا، ما برنامه‌های توانبخشی توانمندساز و مختص برای هرمورد فلج مغزی ارائه می‌دهیم که شامل ترکیبی از درمان‌های کاردرمانی جسمی،کاردرمانی درکی-حرکتی،کاردرمانی ذهنی وشناختی وگفتاردرمانی است.